Podstawowa wiedza na temat czerniaka jest bardzo przydatna. Może uratować nam życie. Jako uczennice 1 klasy licealnej, będące na profilu biologiczno – chemicznym, chciałyśmy przybliżyć Wam ten ważny temat i przekazać wiedzę, która może uratować życie.
W związku z tym pod opieką Pani Pauliny Orłowskiej, w wybranych klasach przedstawiliśmy podstawowe i najważniejsze informacje.
Prezentacja odbyła się zdalnie, na lekcjach biologii.
Wiedzę prezentowały Oliwia Sadłakowska i Paulina Stępień.
Polecamy obejrzeć te dwa filmiki:
https://www.youtube.com/watch?v=H-RQqWIOXcI
https://www.youtube.com/watch?v=oNyFiKKvGYo
Coś o czerniaku:
Czerniak to nowotwór złośliwy skóry. Wywodzi się z melanocytów – komórek wytwarzających barwnik zwany melaniną. Melanina sprawia, że skóra ciemnieje w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym, czyli np. w kontakcie z promieniowaniem słonecznych czy promieniowaniem stosowanym w solarium. Czerniaki najczęściej pojawiają się na skórze, ale mogą wystąpić także w obrębie ust, nosa czy gałki ocznej. W Polsce umieralność na tę chorobę jest o 20% wyższa niż w Europie, przy o 50% mniejszej częstości zachorowań. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest późna wykrywalność oraz brak świadomości na temat profilaktyki czerniaka. Co roku wzrasta również zapadalność na czerniaka wśród dzieci i osób poniżej 20 roku życia. W Polsce czerniaki są nowotworami o największej dynamice wzrostu zachorowań.
Gdzie szukać czerniaka I jak on powstaje?
Czerniaki najczęściej występują na nogach, z przodu i z tyłu, oraz na plecach i karku. Czerniak może pojawić się na skórze głowy, między włosami. Może też rozwinąć się w miejscach, które w niewielkim stopniu są narażone na kontakt z promieniami UV
Czerniak może być nowym znamieniem na skórze, ale też może powstać z już istniejącego zdrowego znamienia pod wpływem słońca lub światła UV stosowanych w solariach.
Statystyki
W Polsce co roku odnotowuje się około 50 000 przypadków nowych zachorowań na nowotwory skóry. W tym około 2500-3000 stanowią zachorowania na czerniaki, ok. 1500 czerniaków jest wykrywanych w stadium zaawansowanym. Liczba czerniaków podwaja się co 10 lat!
Czerniak skóry może rozwinąć się u każdego. Polacy z powodu jasnej karnacji skóry są w dużym stopniu narażeni na czerniaka. Stały i znaczący wzrost (300% w ciągu ostatnich 20 lat) liczby zachorowań potwierdza, że nasz naród znajduje się w grupie wysokiego ryzyka. Zagrożenie zachorowaniem na czerniakiem wzrasta u osób:
- o jasnej karnacji, rudych lub blond włosach, niebieskich oczach, licznych piegach
- dużej liczbie znamion barwnikowych (np. Pieprzyków), znamion w miejscach drażnienia
- które doznały oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie
- słabo tolerujących słońce, opalających się z dużym trudem lub w ogóle
- przebywających w pełnym słońcu powyżej godziny dziennie
- u których w rodzinie występowały przypadki czerniaka lub innych nowotworów skóry
- korzystających z solarium
Czy czerniak jest chorobą dziedziczną?
Predyspozycje genetyczne nie odgrywają znaczącej roli w przypadku zachorowań na czerniaka, co oznacza, ze czerniak nie jest nowotworem dziedzicznym. Należy jednak pamiętać, że z uwagi na podobny fenotyp członków rodziny, statystycznie rodzina chorego na czerniaka jest bardziej narażona na zachorowanie. Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku zachorowania jednego z członków rodziny na ten nowotwór, pozostali jej członkowie ze szczególną uwagą obserwowali swoją skórę.
Rozrost czerniaka
czerniak charakteryzuje się agresywnym wzrostem oraz wczesnymi i licznymi przerzutami, które są trudne w leczeniu farmakologicznym. Tymczasem, usunięcie czerniaka, kiedy choroba nie jest jeszcze zaawansowana, a działanie lekarzy ogranicza się właściwie do wycięcia znamienia, pozwala na wyleczenie prawie 100% chorych. Dlatego tak ważne jest jego szybkie i prawidłowe rozpoznanie.
Zwykły pieprzyk może zmienić się w czerniaka w ciągu kilku miesięcy, kolejne kilka miesięcy to jego rozwój w głąb skóry. Warto wiedzieć, że nie tylko rozmiar czerniaka, który widzimy na skórze jest istotny. Bardzo ważne jest, czy czerniak urósł w głąb skóry, przebił się przez naskórek i skórę właściwą (która ma ok 1 mm) i dotarł do naczyń krwionośnych i limfatycznych. Naczyniami komórki nowotworowe docierają najpierw do węzłów chłonnych, które są najbliżej miejsca gdzie pojawił się czerniak. Węzły chłonne przez jakiś czas zatrzymują wewnątrz siebie komórki nowotworowe, ale po kolejnych kilku miesiącach ta bariera może być złamana i komórki nowotworowe przedostają się do całego organizmu. Agresywność czerniaka polega na tym, iż kiedy komórki czerniaka przedostaną się do organizmu, krwioobiegu, bardzo szybko zajmują kolejne organy, w tym wątrobę, płuca, czy mózg.
Poznaj abcde czerniaka!
Czerniaki mają wiele cech charakterystycznych, które pomagają w ich rozpoznaniu. Cechy te określane są za pomocą kryteriów ABCDE.
Czerniaki są najłatwiejszymi do zdiagnozowania nowotworami, ponieważ rozwijają się na powierzchni skóry. Codziennie widzimy się w lustrze, dlatego warto przy okazji troskliwie obejrzeć wszelkie podejrzane zmiany za swoim ciele.
Wszystkie znamiona, narośla, pieprzyki, które kwalifikują
się do jednego z punktów ABCDE lub budzą
Twój niepokój powinny zostać zbadane
przez lekarza dermatologa lub
chirurga-onkologa i w razie jakichkolwiek wątpliwości wycięte. Badanie przeprowadzane u specjalisty jest szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne.
Lekarz ogląda skórę za pomocą dermoskopu,
który wychwytuje wszelkie atypowe zmiany.
Charakterystyczne objawy czerniaka
Wszystkie warunki występujące w abcde czerniaka (np. Asymetria), Świąd, zaczerwienienie, krwawienie, Obwódka wokół znamienia, robiąca wrażenie „unoszącej się”, tendencja do rozpadu
Jak odróżnić czerniaka od pieprzyka?
Tutaj po raz kolejny przyda nam się znajomość abcde czerniaka:
asymetria – zmiany podejrzane, najczęściej mają asymetryczne wymiary. Pieprzyk ma raczej symetryczny kształt;
brzegi – zmiany o charakterze złośliwym mają bardzo nieregularne brzegi;
kolor – pieprzyk ma zazwyczaj kolor jednolity. W przypadku zmian o charakterze czerniaka zdarza się, że kolor jest niejednolity, ma przejaśnienia czy zaciemnienia na powierzchni zmiany. Mimo iż nazwa mogłaby sugerować czarną barwę czerniaka, nie jest to reguła;
średnica i dynamika zmian w przypadku zmian złośliwych jest bardzo postępująca. Pieprzyk może zwiększyć swoje wymiary, jednak dzieje się to w przeciągu kilku lat. Natomiast czerniak rośnie gwałtownie;
uwypuklenie powierzchni – powierzchnia zmiany złośliwej jest nierówna, obserwuje się nieregularne uwypuklenia powierzchni.
Czerniak a przerzuty – skutki czerniaka
Czerniak może dawać przerzuty miejscowe i odległe.
Przerzuty miejscowe to:
1) przerzuty satelitarne – występujące w skórze w bezpośrednim sąsiedztwie guza;
2) przerzuty tranzytowe – umiejscowione śródskórnie lub podskórnie w przebiegu odpływu naczyń chłonnych pomiędzy guzem pierwotnym a miejscowymi węzłami chłonnymi;
3) miejscowe przerzuty do węzłów chłonnych – zlokalizowane odpowiednio do miejsc spływu chłonki.
Nowotwór może dawać również przerzuty drogą naczyń limfatycznych do odległych węzłów chłonnych oraz drogą naczyń krwionośnych do płuc, wątroby, mózgu, kości i skóry. Bardzo rzadko daje przerzuty do trzustki i tchawicy.
Leczenie czerniaka
Perfuzja izolowana – metoda leczenia nieoperacyjnych czerniaków na kończynach. Polega na wyłączeniu kończyny z krwiobiegu przy zastosowaniu opaski uciskowej. Następnie wykonuje się perfuzję z użyciem dawki leku cytostatycznego. Podczas perfuzji stosuje się pompę tlenową i monitorowanie szczelności układu dla uniknięcia zatrucia. Perfuzja izolowana przynosi dobre efekty w przypadku licznych nawrotów lub przerzutów w obrębie kończyn, szczególnie przy przerzutach do węzłów chłonnych pachowych i pachwinowych.
Leczenie czerniaka
Radioterapia – w określonych okolicznościach może okazać się skuteczna. Może być stosowana jako metoda lecznicza przy nieoperacyjnych guzach albo uzupełniająca przy podejrzeniu niecałkowitego chirurgicznego usunięcia zmiany. Napromienianie powinno stosować się dwa razy w tygodniu, w odróżnieniu od radioterapii większości nowotworów, dla których aplikuje się dawki mniejsze i częstsze.
Chemioterapia – leczenie mające na celu oddziaływanie na rozmaite fazy rozwojowe komórki nowotworowej, stosuje się przy zmianach bardzo rozległych i przy przerzutach. Z powodu braku istotnych różnic w statystyce długoletnich przeżyć agresywna polichemioterapia w wielu ośrodkach zastępowana jest lepiej tolerowaną monochemioterapią dakarbazyną przy leczeniu przerzutów.
Terapia genowa – polega na wprowadzeniu genu MHC klasy I do komórek nowotworowych, co zwiększa immunogenność nowotworu. Prowadzone są badania kliniczne nad szczepionką genetyczną na czerniaka – zawierającą geny kodujące substancje pobudzające układ odpornościowy do walki z komórkami raka skóry.
Złote zasady ochrony przed czerniakiem
Raz w miesiącu dokładnie oglądaj swoją skórę – sprawdź, czy Twoje znamiona nie zmieniają się lub czy nie pojawiły się nowe
Jeśli zauważysz, że coś podejrzanego dzieje się z Twoim znamieniem, niezwłocznie udaj się do dermatologa lub chirurga-onkologa
Staraj się unikać słońca w godzinach 11.00-16.00
Zminimalizuj wizyty się w solarium!
Przynajmniej raz na rok odwiedzaj kontrolnie dermatologa lub chirurga-onkologa
Jeśli chcesz się opalać, rób to z głową – pamiętaj o stosowaniu filtrów UV, noszeniu czapki i okularów przeciwsłonecznych
Możesz wybrać się do dermatologa lub nawet lekarza rodzinnego w twojej okolicy (lub skontaktować się z nim telefonicznie). Takie rozwiązanie jest najlepsze jeśli mamy wątpliwości lub wykryliśmy czerniaka w jego początkowym stadium.
Tekst: Paulina Stępień.