2023-02-14
Armia Krajowa była konspiracyjną organizacją wojskową, stanowiącą integralną część sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Powstała 14 lutego 1942 roku z przekształcenia Związku Walki Zbrojnej, powołanego 13 XI 1939 na podstawie decyzji rządu RP na uchodźstwie i Naczelnego Wodza w miejsce Służby Zwycięstwu Polski. Armia Krajowa była największą podziemną armią podlegającą RP na uchodźstwie, którą do 30 czerwca 1943 r. dowodził gen. Stefan Grot Rowecki. Kolejnymi dowódcami AK byli Tadeusz Komorowski ps. „Bór” – do 2 października 1944 r. i Leopold Okulicki ps. „Niedźwiadek” – do 19 stycznia 1945 r.
AK miała na celu prowadzenie walki o odzyskanie niepodległości przez organizowanie i prowadzenie samoobrony oraz przygotowanie armii podziemnej na okres powstania. Powstanie miało wybuchnąć na ziemiach polskich w okresie militarnego załamania Niemiec. Potrzeby finansowe, materiałowo-sprzętowe i w zakresie uzbrojenia były zabezpieczane przez rząd RP i uzupełniane w drodze akcji bojowych i innych działań, mających na celu zaopatrzenie w broń, mundury, sprzęt i środki finansowe (m.in. zakupy broni i własna, tajna produkcja broni strzeleckiej: pistoletów maszynowych, granatów i materiałów wybuchowych). Trwała walka bieżąca i przygotowywanie powstania powszechnego. Walka bieżąca prowadzona była głównie przez akcje małego sabotażu, akcje sabotażowo-dywersyjne, bojowe i bitwy partyzanckie z siłami policyjnymi oraz regularnym wojskiem niemieckim. Specjalne miejsce w działalności bojowej AK zajmowały akcje odwetowe i represyjne w stosunku do SS i policji oraz zdrajców i prowokatorów. Przygotowaniem i wykonaniem akcji sabotażowo-dywersyjnych i specjalnych zajmowały się autonomiczne piony: Związek Odwetu, „Wachlarz” i Kierownictwo Dywersji, pod nadzorem Kierownictwa Walki Konspiracyjnej, a następnie Kierownictwa Walki Podziemnej. Szczególną rolę w walce sabotażowo-dywersyjnej odegrał „Wachlarz”, wydzielona formacja dywersyjna, utworzona latem 1941 w związku z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej. Celem powołania „Wachlarza” było prowadzenie akcji dywersyjnych na szlakach aprowizacyjnych (szczególnie linii kolejowych) armii niemieckiej walczącej w ZSRR oraz organizowanie osłony dla planowanego na ziemiach polskich powszechnego powstania zbrojnego przed wycofującymi się z frontu wschodniego Niemcami lub nacierającą Armią Czerwoną.
Inną formą walki bieżącej było szerzenie propagandy. W tym celu wydawano podziemne pisma, które rozprowadzano wśród polskiej ludności okupowanego kraju. Najbardziej znany był „Biuletyn Informacyjny” – tygodnik konspiracyjny wydawany w latach 1939–1944 w Warszawie.
Punktem kulminacyjnym wysiłku zbrojnego AK było Powstanie Warszawskie stanowiące kluczowy element akcji wojskowej „Burza”. Rozpoczęła się ona na początku stycznia 1944 r. pod koniec okupacji niemieckiej, w momencie wkroczenia Armii Czerwonej na dawne tereny II Rzeczpospolitej.
AK na początku 1942 r. składała się z ok. 100 tys. żołnierzy, choć już w lecie 1944 r. liczyła ich ok. 380 tys., w tym: ok. 10,8 tys. oficerów, 7,5 tys. podchorążych i 87,9 tys. podoficerów. Kadra AK rekrutowała się z oficerów i podoficerów armii przedwrześniowej oraz z absolwentów tajnych Zastępczych Kursów Szkoły Podchorążych Rezerwy i Zastępczych Kursów Podoficerów Piechoty, a także przerzucanych do kraju drogą lotniczą tzw. „Cichociemnych” – przeszkolonych w Wielkiej Brytanii żołnierzy i oficerów polskich.
Klęska Powstania Warszawskiego spowodowała rozwiązanie Armii Krajowej. Rozkaz o jej rozwiązaniu wydał 1 stycznia 1945 r. Komendant Główny gen. Okulicki. AK poniosło wiele strat. 100 tys. poległych i zamordowanych żołnierzy i ok. 50 tys. wywiezionych i uwięzionych w ZSRR. Nie wszystkie oddziały AK jednak podporządkowały się rozkazowi o demobilizacji. Część żołnierzy nie ujawniła się i nadal prowadziła działalność, walcząc przeciw władzy komunistycznej w „nowej” Polsce, tworząc tzw. podziemie nniepodległościowe. Żołnierze AK byli prześladowani przez władze komunistyczne, zwłaszcza w okresie stalinizmu, wielu z nich skazano na karę śmierci lub więzienia. Wielu z zamordowanych wówczas spoczęło w nieznanych grobach. Dopiero w ostatnich latach odkrywane są ich miejsca spoczynku. Obecnie tradycje Armii Krajowej kontynuują Wojska Obrony Terytorialnej.
